Suriye’de geçiş dönemi devlet başkanı Ahmed eş- Şara, 13 yıllık iç savaşın akabinde ülkeyi birleştirmek için hükümetinin denetimini sağlamaya çalışıyor.
Bu sırada, Suriye’de kendi çıkarlarını gözeten Türkiye ve ABD üzere ülkelerden gelen siyasi baskıyla da çaba etmek zorunda.
Suriye haritası şu anda nasıl bölünmüş durumda?
Aralık 2023’te Heyet Tahrir eş- Şam (HTŞ) ve müttefikleri Suriye’nin başşehri Şam’ı ele geçirerek eski Devlet Başkanı Beşar Esad’ı Rusya’ya kaçmaya zorladı. HTŞ lideri Ahmed eş-Şara geçiş periyodu devlet lideri oldu.
Ancak HTŞ şimdi ülkenin tamamına hakim olmayı başaramadı.
Washington merkezli fikir kuruluşu Orta Doğu Enstitüsü’nden Dr. Paul Salem, “HTŞ, Suriye’nin batısında İdlib’den güneye Şam’a kadar uzanan bir toprak şeridini denetim ediyor” diyor.
“Ülkenin büyük bir kısmında tam denetimi sağlamış değil.”
Türkiye’nin Suriye’de iddiası 10.000 askeri bulunuyor ve bunlar çoğunlukla iki ülke ortasındaki hudut bölgelerinde.
Ayrıca ülkenin kuzeyindeki milislere silah, askeri ve siyasi dayanak sağlıyor, bunların birden fazla Suriye Ulusal Ordusu (SMO) bayrağı altında savaşıyor.
SMO’nun 70.000 ila 90.000 savaşçısı olduğu varsayım ediliyor.
ABD’nin Suriye’de yaklaşık 900 askeri bulunuyor. Ülkenin kuzeydoğusunu ve doğusunu denetim eden Kürt liderliğindeki Suriye Demokratik Güçleri’ni (SDG) destekliyor. Bu küme Halk Muhafaza Birlikleri’ni (YPG) de içeriyor.
SDG’nin birtakım kaynaklara nazaran 40.000 ila 60.000 savaşçısı olduğu ve bunların 20.000 ila 30.000’inin YPG’ye ilişkin olduğu iddia ediliyor.
Güney Suriye’de büyük Dürzi nüfusunun olduğu bölgeler Güney Cephesi ve Güney Operasyonları Odası üzere milisler tarafından denetim ediliyor.
Ancak Dr. Salem “Dürzi köyleri büyük ölçüde HTŞ idaresini kabul etti” diyor.
Türkiye Suriye’de ne istiyor?
Türkiye İdlib’i yönettiği devirde bölgeye elektrik ve telekomünikasyon üzere hizmetler sağlayarak HTŞ’ye dayanak verdi.
HTŞ’nin Şam’da denetimi ele geçirmesinin akabinde temsilci gönderen birinci yabancı ülke oldu. Bunlardan biri de MİT Başkanı İbrahim Kalındı.
Brüksel merkezli niyet kuruluşu Milletlerarası Kriz Kümesi’nden Dr. Nanar Hawach’a göre Türkiye’nin Suriye’de iki emeli var:
“Türkiye, Suriye’nin Türkiye’deki üç milyon Suriyeli mültecinin geri dönmesi için gereğince istikrarlı olmasını istiyor.
“Ayrıca Suriye’deki Kürt silahlı kümeleri hudutlarından uzaklaştırmak istiyor zira onların PKK ile birlikte çalıştıklarına inanıyor.
“Türkiye, Suriye’nin SDG’nin tüm savaşçılarını tertipli ordusuna entegre etmesini ve bir Kürt özerk bölgesini reddetmesini istiyor. Bu birebir vakitte Şara’nın da gayesi.”
ABD Suriye’de ne istiyor?
ABD’nin Suriye’deki temel gayesi, IŞİD’i bastırmaktı ve 2014 yılında Suriye’de bu örgütle savaştı. Washington, IŞİD’e karşı çıkan Kürt silahlı kümelerini destekliyor.
ABD’nin takviyesinin bir nedeni de Kürt milislerin, IŞİD savaşçısı olmakla suçlanan binlerce kişinin bulunduğu kuzeydoğu Suriye’deki hapishaneleri müdafaası.
Dr. Hawach, “Onlar, özgür kalırsa Suriye’yi istikrarsızlaştırabilecek epey tecrübeli ve adanmış savaşçılar” diyor.
ABD, Esad iktidardayken rejiminin insan hakları ihlalleri nedeniyle Suriye’ye sert yaptırımlar uyguladı. Bunlar hala yürürlükte.
“Suriye’nin ABD’den en çok istediği şey, yaptırımlarını kaldırması, böylelikle memleketler arası toplumun ülkeye yatırım yapmaya başlaması.”
Körfez ülkeleri Suriye’de ne istiyor?
Şera’nın geçiş dönemi devlet başkanı olarak yaptığı ilk yurt dışı ziyareti Suudi Arabistan’a oldu.
Londra merkezli niyet kuruluşu Royal United Services Institute’tan Dr. HA Hellyer, “Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri üzere Körfez ülkeleri, Şera ve HTŞ’ye cihatçı geçmişleri nedeniyle kuşkuyla yaklaşıyorlar” diyor ve ekliyor:
“Ancak, Suriye’nin tekrar inşa edilmesini istedikleri açık. Arap bölgesine entegre olmasını ve artık İran’ın vekili olmamasını istiyorlar.
“Türkiye, Suriye’nin tekrar inşasına yardım etmeyi teklif etti, fakat Körfez ülkelerinin daha fazla parası var.”
Rusya Suriye’den ne istiyor?
Rusya, 2015 yılında Esad rejimini destekledi ve karşılığında Suriye’de askeri üsler elde etti.
Tartus’taki deniz üssü ona Akdeniz’de bir varlık sağladı ve Hmeymim Hava Üssü birçok Afrika ülkesinde güvenlik hizmetleri sağlayan Rus birlikleri için bir basamak oldu.
Rusya, gemiler ve uçaklarını Suriye’den çıkardı. Artık üsleri gelecekte nasıl kullanabileceklerini HTŞ ile görüşüyor.
“Suriye, Rusya’yı kızdırmayı göze alamaz” diyor Dr. Hawach.
“Aksi takdirde meselelerle karşılaşabilir, tahminen de farklı etnik kümeler ortasında gerginlik yaratarak.”
Yabancı ülkeler Suriye’ye sorun çıkarabilir mi?
“Şara’nın lehine olan şey, birden fazla ülkenin Suriye’nin istikrarlı olması konusunda birleşmiş olması” diyor Dr. Salem ve ekliyor, “ve ülkedeki birçok küme geçiş hükümetini destekliyor.”
Ancak, ABD merkezli niyet kuruluşu Savaş Çalışmaları Enstitüsü’ne nazaran, Türkiye tarafından desteklenen SMO, Halep’in doğusunda Kürt liderliğindeki SDG ile çatışıyor.
Dr. Salem’ nazaran risk, SDG dağılmayı reddederse, Türkiye’nin SMO’yu akınlarını artırmaya zorlaması olduğunu söyledi.
“Bu, Türkiye’nin birinci seçeneği olmayacak, lakin seçeneklerinden biri.”
Dr. Hawach, “Şimdiye kadar ABD, Kürtlerle büyük bir çatışmayı durdurdu” diyor.
Ancak, Lider Donald Trump’ın Suriye’deki ABD varlığını sürdürüp sürdürmeyeceğini bilinmiyor. Aralık ayında, Suriye için “bizim çabamız değil” demişti.
İsrail’in de Suriye’de askeri varlığı var.
Esad rejiminin düşmesinden kısa bir mühlet sonra, İsrail askerlerini Golan Zirveleri’nde daha da ilerletti ve Suriye’yi İsrail güçlerinden ayıran tampon bölgeyi işgal etti.
Ayrıca, askerlerini tampon bölgenin çabucak ötesine taşıdı ve Suriye silahlı kuvvetlerinin üslerine yaklaşık 500 hava saldırısı düzenleyerek buradaki birçok askeri varlığı yok etti.
Ayrıca İran’ın Suriye’ye müdahale etmesinden de korkuluyor.
İran 1979 İslam ihtilalinden beri Suriye’nin müttefikiydi ve iç savaşta Esad’ın idaresini desteklemek için büyük uğraş sarf ettiği düşünülüyor.
Dr. Salem, “Esad’ın düşüşü İran için büyük bir darbe oldu, zira Suriye’yi müttefiki Hizbullah’a silah tedarik etmek için bir kanal olarak kullanıyordu” diyor.
“Şu anda İran Suriye’deki tesirini yine kazanmanın bir yolunu bulamıyor. Lakin geçiş hükümeti başarısız olursa ve Suriye’nin fraksiyonları birbirleriyle savaşmaya başlarsa, birtakım silahlı kümeleri başkalarına karşı destekleyerek geri dönmenin bir yolunu bulabilir.
“İran başarısız devletleri sever.”
